ถาม&ตอบ กับ นพ.กมล โฆษิตรังสิกุล

5 ระยะ แบ่งตามการทำงานของโรคไต โดยดูจากค่า Creatinine ซึ่งเป็นค่าของเสียในเลือดของร่างกาย โดยค่า Creatinine เมื่อนำมาคำนวณแล้วจะบ่งบอกการทำงานของไต

ผู้ป่วยบำบัดทดแทนไตสามารถออกกำลังกายได้ แต่ควรหลีกเลี่ยงกีฬาที่มีการปะทะกันหนักๆ ซึ่งวิธีที่ง่ายๆ คือการเดิน โดยอาจจะใช้เครื่องนับก้าวเดินมาเป็นตัวช่วยในการออกกำลังกาย แนะนำว่าให้เดินวันละ 10,000 ก้าว กรณีคนไข้ต้องการว่ายน้ำ ควรปรึกษาคุณหมอก่อนทำกิจกรรมว่ายน้ำ

ซอสลดโซเดียมสามารถใช้ปรุงอาหารในผู้ป่วยโรคไตได้ และสามารถใช้เกลือโพแทสเซียม ทดแทนได้ แต่ต้องใช้อย่างระมัดระวังเช่นกัน เพราะหากได้รับโพแทสเซียมมากเกินไปอาจจะส่งผลอันตรายต่อร่างกายได้เช่นกัน ทั้งนี้ควรปรึกษาแพทย์ และนักโภชนาการให้ใช้ปริมาณ และชนิดเกลือให้เหมาะสมกับระยะของโรคไต

การดื่มน้ำช่วยป้องกันโรคไตได้ แต่ต้องดื่มในปริมาณที่พอเหมาะ โดยแนะนำการดื่มน้ำ 8 แก้วต่อวัน สำหรับผู้ป่วยโรคไตควรตวงปริมาณน้ำดื่ม กับปัสสาวะ เพื่อให้ร่างกายไม่ได้รับปริมาณมากเกินไป จนอาจจะก่อให้เกินอาการบวมน้ำ

ยาที่ควรระมัดระวังสำหรับผู้ป่วยโรคไต ได้แก่

• ยาแก้ปวด ยาคลายกล้ามเนื้อ อาจจะส่งผลเสียต่อผู้ป่วยโรคไตได้ ต้องระมัดระวังในการใช้มากๆ ควรต้องปรึกษาแพทย์ หรือเภสัชกร ก่อนใช้ยา
• ยาเบาหวาน Metformin เป็นยาที่ดีในการรักษาเบาหวาน แต่ยาตัวนี้ถูกขับทางไต หากผู้ป่วยโรคไตเข้าสู่ระยะ 4-5 อาจจะต้องปรึกษาคุณหมอว่าควรมีการปรับลดปริมาณยาหรือไม่
• ยาความดัน ยากลุ่ม ACEI / ARB เป็นยาที่ดีในการชะลอไตเสื่อม แต่อย่างไรก็ดีควรใช้ตามคำแนะนำของแพทย์ และเภสัชกรเท่านั้น

หากผู้ป่วยโรคไตรับประทานอาหารครบแล้ว อาหารเสริมอาจจะไม่มีความจำเป็น ผู้ป่วยโรคไตส่วนมากจะถูกจำกัดการรับประทานอาหาร แต่ถึงอย่างไรก็ดี ทางคุณหมอจะมีการให้วิตามินเสริมกับผู้ป่วยโรคไตอยู่แล้ว ดังนั้นควรรับประทานตามคำแนะนำของแพทย์ สำหรับวิตามินเสริมก็อาจจะก่อให้เกิดโรคไตได้ เช่น วิตามิน C ในขนาดสูง อาจจะก่อให้เกิดนิ่วในไตได้ ซึ่งอาจจะก่อให้เกิดการสูญเสียไตได้ วิตามิน E พบว่ามีรายงานการวิจัยว่า วิตามินอี อาจจะก่อให้เกิดไตวายได้ ดังนั้นก่อนรับประทานวิตามินใดๆ ควรปรึกษาแพทย์ หรือเภสัชกรก่อนทุกครั้ง

การจะใช้ยาสมุนไพร ต้องพิจารณาก่อนว่ายาสมุนไพรดังกล่าวมีการสกัดการสารด้วยกระบวนการที่ได้มาตรฐานหรือไม่ สามารถสกัดสารที่มีประโยชน์ออกมาได้จริงๆหรือไม่ ดังนั้นควรปรึกษาแพทย์ หรือเภสัชกรก่อนทุกครั้งก่อนรับประทานสมุนไพร

วิธีการรักษาเพื่อทดแทนการทำงานของไตที่เสื่อมลง

สิทธิการรักษาไม่ว่าสิทธิ ข้าราชการ, ประกันสังคม และ ประกันสุขภาพถ้วนหน้า  ผู้ป่วยสามารถเลือกการบำบัดทดแทนไตได้ทั้ง 3 แบบได้แก่

• การล้างไตทางช่องท้อง
• การฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม
• การปลูกถ่ายไต

ทั้งนี้ผู้ป่วยควรปรึกษาแพทย์เพื่อเลือกวิธีการรักษาให้เหมาะสมมากที่สุด

เป็นการดึงเลือดออกมาจากร่างกายประมาณ 300 ซีซี (ประมาณเท่ากับกระป๋องน้ำอัดลม) มาเข้าเครื่องฟอกเลือด เพื่อขับของเสียออกจากร่างกาย

การล้างไตทางช่องท้องมีการใส่ท่อเข้าไปในช่องท้องเพื่อสามารถใส่น้ำยาล้างไตแช่ในช่องท้อง เพื่อให้เกิดการแลกเปลี่ยนของเสียออกจากร่างกาย ปัจจุบันมี 2 แบบ

• การล้างไตทางช่องท้องด้วยตนเอง
• การล้างไตทางช่องท้องด้วยเครื่องอัตโนมัติ

หากมีความจำเป็นควรปรึกษาแพทย์หรือพยาบาลเพื่อปรับวิธีการรักษาให้เหมาะสม

หากปฏิบัติตามวิธีการที่ทางพยาบาลได้อบรมไว้ โอกาสติดเชื้อน้อยมาก ดังนั้นควรปฏิบัติตามขั้นตอนตามที่ทางพยาบาลได้อบรมไว้อย่างเคร่งครัด

สามารถรับประทานกาแฟไม่ได้ แต่ไม่ควรเพิ่มนม หรือครีมเทียม หรือการรับประทานกาแฟแบบ 3 in 1 เนื่องจากจะทำให้เพิ่มปริมาณฟอสฟอรัสในร่างกาย ส่งผลให้เพิ่มการทางานไต

ผู้ป่วยควรควบคุมโปรตีน เช่น เนื้อสัตว์ ไข่ ควรกิน 1 ช้อนโต๊ะ ต่อน้าหนักตัว 10 กิโลกรัม สำหรับฟอสฟอรัส ผู้ป่วยโรคไตควรจำกัดการรับประทานตามคำแนะนำของแพทย์ โดยฟอสฟอรัส ซึ่งมักอยู่ในอาหารประเภท ถั่ว ชา กาแฟ ไข่แดง นอกจากนี้ควรควมคุมปริมาณ โพแทสเซียม เช่นกัน ซึ่งมักอยู่ในอาหารประเภท ผลไม้ ผักใบเขียว

การผลิตผงชูรส มีโซเดียมเป็นองค์ประกอบ หากใช้ผงชูรสประกอบอาหาร ต้องใช้ปริมาณที่เหมาะสม ควรใช้แต่น้อย และไม่ควรเพิ่ม เกลือน้ำปลา หรือซีอิ๊ว แล้ว

ผู้ป่วยควรสำรวจอุปกรณ์ดังนี้

• ควรเช็คข้อต่อสีเขียวว่าหักดีหรือไม่
• ควรเช็คการเปิดวาล์ว ปิดสุดหรือไม่
• ควรเปลี่ยนท่าขณะใส่น้ำยา อาจจะช่วยให้น้ำยาไหลเข้าได้ดีขึ้น
• ต้องสำรวจตัวเองว่ามีอาการท้องผูกหรือไหม อาจเพิ่มอาหารที่มีกากใยเพื่อลดการท้องผูก เช่นข้าวโพด แต่ต้องรับประทานในปริมาณที่เหมาะสม ตามสภาวะของร่างกายเพื่อไม่ให้ปริมาณฟอสฟอรัสสูงจนเกินไป

เนื้อสัตว์หากกินเยอะจนเกินไปอาจจะมีค่าไนโตรเจนยูเรียสูงเกินไป ทำให้ไตทางานหนัก ดังนั้นควรรับประทานในปริมาณที่เหมาะสม

หากผู้ป่วยเข้าสู่การบาบัดทดแทนแล้ว แสดงว่าไตในร่างกายไม่สามารถทำงานได้แล้ว ดังนั้นผู้ป่วยจึงต้องรับการบำบัดทดแทนไต ไม่ว่าด้วยวิธี การล้างไตทางช่องท้อง การฟอกเลือด หรือการปลูกถ่ายไต เพื่อทำหน้าที่ทดแทนไตเดิมในการขับของเสีย และน้ำออกจากร่างกาย

ถ้าหากนิ่วไม่ขัดขวางทางเดินปัสสาวะ ไม่น่ากังวล แต่หากขัดขวางทางเดินปัสสาวะ อาจจะต้องมีขบวนการรักษาเพื่อขจัดนิ่วออก และหากขนาดน้อยกว่า 0.5 cm มีโอกาสสลายไปได้เอง

อาการเริ่มต้นของโรคไตมีน้อยมาก ควรพิจารณาจากความเสี่ยงก่อน หากผู้ป่วยมีโรคเบาหวาน หรือโรคความดันโลหิตสูง ถือว่ามีความเสี่ยงต่อการเป็นโรคไตเรื้อรัง โดยปกติหากผู้ป่วยนัดพบคุณหมอสม่ำเสมอแพทย์จะมีเจาะเลือดเพื่อประเมินติดตามอาการอยู่แล้ว นอกจากนี้ผู้ป่วยที่รับประทานยาแก้ปวดบ่อยๆ หรือมีประวัติครอบครัวถือว่าเป็นกลุ่มเสี่ยงต่อการเกิดโรคไตเรื้อรังเช่นกัน ผู้ป่วยที่มีนิ่วในไตก็ถือว่าเป็นกลุ่มเสี่ยงเช่นเดียวกัน

ตามข้อมูลจากสมาคมโรคไตแห่งประเทศไทย แนะนาว่า ผู้ป่วยควรรับการล้างไต เมื่อค่าไตต่ำกว่า 15 มล. /นาที/1.73 ตร.ม. และมีอาการ เช่น น้ำท่วมปอด เกลือแร่ผิดปกติรุนแรง ภาวะของเสียสูงคั่ง หรือกรณีที่ผู้ป่วยไม่ได้มีค่าไตต่ำกว่า 15 มล. /นาที/1.73 ตร.ม. และมีภาวะของเสียมีพิษ น้ำท่วมปอด ก็ควรรับการล้างไต

การปวดเมื่อยตามตัวเกิดได้จากสาเหตุ อาจจะเกิดจากกล้ามเนื้ออักเสบจากการใช้ร่างกายก็ได้ เพราะฉะนั้นอาจจะต้องหาสาเหตุก่อนว่าการอักเสบไม่ได้เกิดจากการใช้ร่างกายหักโหม

คนปกติหลังอายุ 35 จากสูญเสียการทำงานของไต 1% ทุกๆปี หากไม่มีโรคร่วม หรือความเสี่ยงอื่นๆ จึงไม่สามารถประเมินได้ชัดเจน เพราะต้องดูสภาวะร่างกายและโรคร่วมอื่นๆด้วย โดยเฉพาะโรคความดันโลหิตสูง โรคเบาหวาน ซึ่งเป็นโรคที่มีผลลดค่า eGFR ได้อย่างรวดเร็ว

กรณีนี้ควรสอบถามเป้าหมายของผู้ป่วยก่อนว่า เค้าวางแผนชีวิตเช่นไร เพราะผู้ป่วยบางรายอาจไม่ได้ต้องการการรักษาเพิ่มเติมแล้ว หรือต้องการรับการรักษาด้วยวิธีใด